Czego warto skosztować, czyli o andorskiej kuchni

W Andorze jest około 500 restauracji, mieszczących się często w dawnych bordach, a zatem można w wielu miejscach popróbować specjałów andorskiej gastronomii, delektując się przy okazji klimatem stylowych wnętrz.
Ze względu na położenie geograficzne kraju menu Andorczyków jest typowe dla obszarów górzystych. Dominuje w nim mięso (wieprzowina, cielęcina, dziczyzna, wędliny), ryby z górskich rzek (pstrągi), ślimaki, grzyby i owoce leśne (maliny, borówki, poziomki). Wyraźne są wpływy kuchni francuskiej i katalońskiej.
Spośród potraw mięsnych zasługują na uwagę: rostes amb mel (kawałki szynki z miodem i octem); costelles a la losa (żeberka jagnięce, smażone z czosnkiem na wieprzowym tłuszczu na rozgrzanej ogniem kamiennej płycie); peus de porc (nogi wieprzowe); los civets (duszone mięso z królika lub dziczyzny); kaczka z zimowymi gruszkami; nadziewany królik z rusztu; pieczeń z dzika lub kuropatwy.
Pstrąg (trucha) przyrządzany jest na wiele sposobów: gotowany z czosnkiem i pieprzem, pieczony na ruszcie z cytryną, pomidorami, sałatą, pietruszką, solą i boczkiem, itd.
Jedną z najbardziej typowych andorskich potraw jest escudella, esencjonalna zupa z mięsem i warzywami, spożywana głównie zimą. W La Massana odbywa się 17 stycznia Fiesta de escudella, z gratisową degustacją tej potrawy. A skoro już mowa o „gastronomicznych festiwalach”, w Ordino organizowana jest w trzeci weekend września Muestra Gastronómica de Andorra czyli prezentacja andorskiej kuchni.
Do typowego menu Andorczyków należą też: trinxat (gotowana kapusta z duszonymi ziemniakami, z dodatkiem boczku i czosnku); escalivada (grillowana papryka, bakłażany i cebula); oraz esqueixada (rozdrobniony marynowany dorsz z warzywami). Przysmakiem są ślimaki, przyrządzane na różne sposoby – najpopularniejsze są z rusztu, caragols a la llauna. Tak jak Katalończycy, mieszkańcy Andory gustują też w ostrym czosnkowym sosie all-i-oli, który jest dodatkiem do mięs z rusztu i sałatek.
Do ich ulubionych deserów należą natomiast: coca masegada (ciasto nasączane alkoholem); orejones (suszone brzoskwinie gotowane w winie z odpowiednią ilością cukru); oraz tupí (ser w oliwie). Podobnie jak w Katalonii, także w Andorze jada się crema catalana (pudding o smaku cynamonu i palonego karmelu) oraz mel i mató (delikatny biały ser z miodem). Ten ostatni bywa serwowany z suszonymi owocami i nazywany jest w tej wersji „deserem muzyka”. Typowo andorską tradycją jest natomiast zwyczaj podawania de deseru, zwłaszcza do ciasta coca grzanego czerwonego wina z dodatkiem skórki cytryny, jabłek, cynamonu, rodzynek i koniaku.

Wystarczy rzut oka na mapę Andory, by się zorientować, że główne szlaki komunikacyjne Księstwa, w kształcie litery Y, przebiegają wzdłuż dolin rzeki Valiry i jej dwóch dopływów, Valiry Północnej i Valiry Wschodniej.

Od granicy hiszpańskiej (w pobliżu La Seu d’Urgell), prowadzi na północ droga CG 1, która rozwidla się na wysokości Escaldes-Engordany, tuż za stolicą, Andorra la Vella. Jedna z odnóg (CG 3) wiedzie dalej na północ, w kierunku parafii Ordino, druga (CG 2) – na wschód, przez parafie Encamp i Canillo, do granicy francuskiej w Pas de la Casa.

Jedna z głównych tras (CG 4) prowadzi również z Massany na wschód, przez miasteczka Erts, Xixerella i Pal. Pozostałe drogi, wiodące w głąb kraju, są niższej kategorii, węższe, ale na ogół też dobrej jakości.

W Andorze wszędzie jest blisko. Odległości między stolicami poszczególnych parafii nie przekraczają zwykle kilku lub kilkunastu kilometrów. Dysponując samochodem można dotrzeć w krótkim czasie w każdy zakątek Księstwa, do którego prowadzą drogi. Wiele zabytków i miejsc wartych zwiedzenia znajduje się przy głównych szlakach komunikacyjnych. Do innych da się zwykle także dojechać, oznacza to jednak pokonywanie serpentyn i wspinaczkę samochodem pod górę.

Miejsca, do których nie ma dojazdu, w rejonach pozbawionych dróg, zwłaszcza na dziewiczych obszarach parafii Escaldes-Engordany i Encamp, wymagają często wielogodzinnej pieszej wędrówki, ale to już inny rodzaj turystyki. To Wielka Przygoda dla prawdziwych miłośników włóczęgi po górach.

Jeśli ktoś nie dysponuje w Andorze samochodem, może liczyć na komunikację autobusową. Istnieje sześć regularnych linii autobusowych między poszczególnymi parafiami, a przystanki znajdują się na centralnych ulicach miast. Rozkładami jazdy dysponują punkty informacji turystycznej. Bilety można nabyć bezpośrednio u kierowcy. Autobusy kursują zwykle między 7:00 a 21:00, ale są także linie nocne.

Możliwość wygodnego dotarcia do atrakcyjnych turystycznie miejsc i zwiedzenia ich z przewodnikiem zapewnia Bus Turístic, odjeżdżający z Sant Julià de Lòria i Andorra la Vella. Kursuje przez cały rok trzy razy w tygodniu (wtorek, czwartek, sobota), tyle że w sezonie letnim (maj-październik) są do wyboru trzy trasy rano i trzy po południu, zaś w zimowym (listopad-kwiecień) – trzy poranne i tylko jedna popołudniowa (w soboty). Obejmują one taką tematykę, jak pejzaże, architektura, sztuka romańska, kultura wsi, środowisko miejskie, ludowe tradycje. Pojedyncza trasa kosztuje 12 €, dwie – 18 € (dzieci do 12 lat gratis). Broszurę Bus Turístic można otrzymać w punktach informacji turystycznej.

Andorskie taksówki pomalowane są na biało-żółto. Nie zatrzymuje się ich na ulicy. Czekają na pasażerów na kilku zaledwie postojach w Andorra la Vella i Escaldes-Engordany lub przyjeżdżają na telefoniczne wezwanie. Taryfy za przejazd obejmują dwie strefy: A (Andorra la Vella i Escaldes-Engordany) i B (pozostałe parafie). W czasie sezonu narciarskiego rząd Andory ustala wysokość opłat za dojazd taksówką ze stolicy do rejonów tras narciarskich. Jadąc z powrotem płaci się już według taksometru.